Oʻzbekistonda maʻʻrifiy faoliyatni amalga oshirish tartibini buzganlik uchun javobgarlik belgilandi. Maʻʻrifiy faoliyat nima, ushbu faoliyat bilan kimlarning shugʻullanishi taqiqlandi, qanday jazo choralari belgilandi?

Oʻzbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan 5 noyabrda imzolangan qonun bilan ayrim qonun hujjatlariga maʻʻrifiy faoliyatni amalga oshirish tartibini belgilashga qaratilgan qoʻshimcha va oʻzgartirishlar kiritildi.

Hujjatda qayd etilishicha, “keyingi yillarda ayniqsa yoshlar oʻrtasida nosogʻlom maʻʻrifiy ishlarni amalga oshirish hollari koʻpayib, bunday tadbirlar doirasida aholining va yoshlarning ongiga, madaniyatiga va his-tuygʻulariga begona boʻlgan turli yot qarashlar va gʻoyalar singdirilmoqda”.

Hozirgi vaqtda mazkur sohaga aholining qiziqishi kuchayib borayotganligi hamda u bu borada faoliyat yurituvchi shaxslarning asosiy daromad manbaiga aylanib borayotganligi sohani huquqiy jihatdan tartibga solish zaruriyatini yuzaga keltirmoqda.

Maʻʻrifiy faoliyat – shaxsning shaxsiy, intellektual va maʻʻnaviy jihatdan kamol topishi, ijtimoiy va iqtisodiy faolligini oshirish, intellektual va ijodiy salohiyatini namoyon etish, individual salohiyatini, imkoniyatlarini, muloqot qilish qobiliyatlarini yaxshilash uchun zarur koʻnikmalar va malakalarni shakllantirishga qaratilgan, davlat taʻʻlim standartlari bilan qamrab olinmaydigan faoliyat turi hisoblanadi.

Qonun bilan quyidagi shaxslarning maʻʻrifiy faoliyat bilan shugʻullanishi taqiqlandi:

jinoyat ishi boʻyicha ayblanuvchi tariqasida jalb qilingan shaxslar (sud hukmi qonuniy kuchga kirguniga yoki reabilitatsiya qiluvchi asoslar boʻyicha jinoiy javobgarlikdan ozod qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilinguniga qadar);

quyidagi jinoyatlarni sodir etganlik uchun sudlanganlik holati olib tashlanmagan yoki tugallanmagan shaxslar;

jinsiy erkinlik, oila, yoshlar va axloqqa qarshi, tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi, Oʻzbekiston Respublikasiga qarshi;

boshqaruv tartibiga qarshi;

giyohvand vositalar, ularning analoglari yoki psixotrop moddalarning qonunga xilof muomalasi bilan bogʻliq;

sud tomonidan muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan shaxslar;

ruhiy yoki narkologik muassasalarda hisobda turgan shaxslar.

Shuningdek, Maʻʻmuriy javobgarlik toʻgʻrisidagi kodeksda maʻʻrifatchilikni koʻrsatish tartibini buzganlik uchun javobgarlik belgilanmoqda.

Xususan, bunday faoliyat bilan shugʻullanish huquqiga ega boʻlmagan shaxs tomonidan maʻʻrifiy faoliyatni amalga oshirish yoxud jinoyat alomatlari mavjud boʻlmagan taqdirda maʻʻrifiy faoliyatni amalga oshirishga doir qonun hujjatlarida belgilangan cheklovlarga rioya etmaslik fuqarolarga BHMning 5 baravaridan 10 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa 10 baravaridan 15 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab boʻladi.

Maʻʻmuriy jazo qoʻllanilganidan keyin bir yil davomida xuddi shunday huquqbuzarlik sodir etilsa, fuqarolarga BHMning 10 baravaridan 15 baravarigacha (3,4 million soʻmdan 5,1 million soʻmgacha), mansabdor shaxslar esa BHMning 15 baravaridan 20 baravargacha (5,1 mln soʻmdan 6,8 mln soʻmgacha) jarimaga tortiladi. Hujjat Qonun hujjatlari maʻʻlumotlari milliy bazasida eʻʻlon qilingan va 2025 yil 6 fevraldan kuchga kiradi.

Mazkur qonun loyihasi “Milliy tiklanish” partiyasi tomonidan ishlab chiqilgan boʻlib, maʻʻruza oʻqib, oson pul topish yoʻllarini oʻrgatishga vaʻʻda bergan shaxslarga qarshi kurashishga qaratilgan.

OʻzLiDeP deputati Shahnoza Xolmahamatova esa soʻnggi vaqtlarda koʻpxotinlilik, jinsiy kamsitish, feminizm, axloqiy buzuqlik, huquqbuzarliklar targʻib qilinib, tinglovchilar ongini manipulyatsiya qilish holatlari koʻpayib borayotganini keltirgan.

Xulosa qilib aytish mumkinki, Oʻzbekistonda mazkur qonunning qabul qilinishiga aslida hech qanday zarurat yoʻq. Chunki mavjud normalar qonunga zid maʻʻrifiy faoliyatni olib borishni cheklaydi va tegishli jazo choralarini koʻzda tutadi. Qabul qilingan qonun esa birinchi navbatda ijtimoiy tarmoqlarda maʻʻrifiy faoliyatini olib borayotgan shaxslar erkinligini cheklashga va “istalmagan” faollarni taqib qilishga qaratilgan.